Το νέο μου βιβλίο στα Γερμανικά για τη ρωσική θεολογία και φιλοσοφία

 

 Κυκλοφόρησε από το γερμανικό εκδοτικό οίκο LIT Verlag (Münster-Berlin) η μονογραφία μου με τίτλο "Η ρωσική σοφιολογία μεταξύ ορθοδόξου παραδόσεως και νεώτερης φιλοσοφίας. Βλ. Σολοβιόβ, Σ. Μπουλγκάκοφ, Γ. Φλωρόφσκι" (Russische Sophiologie zwischen orthodoxer Tradition und moderner Philosophie. Vl. Soloviev, S. Bulgakov, G. Florovsky).

Το πόνημα εντάχθηκε ευγενώς από τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μονάχου Κ. Νικολακόπουλο στην σειρά Lehr-und Studienbücher für Orthodoxe Theologie του ως άνω εκδοτικού οίκου, την οποία και διευθύνει.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο, το οποίο αναλαμβάνει ρόλο οιονεί εισαγωγής, αφιερώνεται στον πρώτο μεγάλο σοφιολογικό στοχαστή της Ρωσίας, τον Βλ. Σολοβιόφ. Μετά την έκθεση των σημαντικότερων βιογραφικών στοιχείων του φιλοσόφου, αναλύονται τα εξής θέματα: Το ερώτημα περί των φιλοσοφικών και θεολογικών επιδράσεων επί του έργου του, η σολοβιοφική Τριαδολογία με τις κοινωνικές και εκκλησιολογικές παραμέτρους της. Ακολουθεί μια λεπτομερής ανάλυση της φιλοσοφίας της «Πανενότητας» του Σολοβιόφ, καθώς και της μεγαλειώδους παραλλαγής της, της ιδέας της «θεανθρωπότητας» και της «ελεύθερης θεοκρατίας». Στο πλαίσιο αυτό υπεισέρχομαι στο ερώτημα σχετικά με τον περσοναλιστικό χαρακτήρα της σολοβιοφικής ανθρωπολογίας. Ιδιαίτερο βάρος πέφτει στην κριτική παρουσίαση της Χριστολογίας του Ρώσου στοχαστή από την οπτική γωνία που ορίζει η διδασκαλία του περί της Σοφίας. Το πρώτο αυτό κεφάλαιο κατακλείεται με την έκθεση τεσσάρων κριτικών παρατηρήσεων για την θεολογική και φιλοσοφική κατάθεση του Σολοβιόφ.

Το δεύτερο και πιο εκτεταμένο κεφάλαιο του βιβλίου αφορά τη σοφιολογία και Χριστολογία του π. Σεργκέι Μπουλγκάκοβ, του σημαντικότερου σοφιολογικού στοχαστή της Ρωσίας κατά τον 20^ο αιώνα. Το σύμπλεγμα των εξεταζομένων προβλημάτων θεωρείται και εδώ, όπως και στο προηγούμενο κεφάλαιο, λαμβανομένων υπ’ όψη αφενός των φιλοσοφικών επιρροών του θεολόγου-φιλοσόφου (κυρίως του Γερμανικού Ιδεαλισμού), αφετέρου της θεολογικής μαρτυρίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Βίος και έργο του π. Σεργίου αποτελούν το περιεχόμενο της πρώτης ενότητας. Ακολουθεί σε τέσσαρις ενότητες η κριτική έκθεση θεμελιακών πτυχών της σοφιολογικά θεμελιωμένης θεολογίας του Ρώσου στοχαστή (Τριαδολογία, Χριστολογία, Η ιδέα της κενώσεως, θεία Ευχαριστία, αντινομία του δόγματος).

Στο πλαίσιο αυτό διατυπώνω και τεκμηριώνω την θέση ότι η έννοια της «σοφίας» προσλαμβάνει στο έργο του ύστερου Μπουλγκάκοφ μια πρωτίστως οντο-θεολογική λειτουργία σε αντίθεση με ό, τι συνέβαινε στο πρώιμο έργο του, όπου η ίδια ιδέα υπηρετούσε πρωτίστως το πρόταγμα ερμηνείας της σχέσης Θεού και κόσμου-δημιουργίας.

Και στην περίπτωση του Μπουλγκάκοφ διαυγάζονται τα φιλοσοφικά θεμέλια της σκέψης του (Καντ, Φίχτε, Σέλινκ, Φόυερμπαχ κ.ά.) στην διαπλοκή τους με το παραδοσιακό υλικό της Πατερικής θεολογίας σε μια προσπάθεια να εκτιμηθεί πρόσφορα η σχέση μεταξύ Παράδοσης και εκσυγχρονισμού στο έργο του Ρώσου θεολόγου-φιλοσόφου.

Στο τρίτο κεφάλαιο δίνουμε το λόγο στον εκπρόσωπο της λεγόμενης «νεοπατερικής σύνθεσης», τον π. Γ. Φλωρόφκσι, η οποία, από μια τουλάχιστον άποψη, θα μπορούσε να εκληφθεί ως κριτική ανασκευή του «σοφιολογικού παραδείγματος» των Σολοβιόβ, Φλορένσκι και Μπουλγκάκοφ. Η φλωροφσκική σκέψη αναλύεται ομοίως στο υπόβαθρο των φιλοσοφικών της επιρροών (Ιστορισμός) αλλά και της εκκλησιαστικής θεολογικής μαρτυρίας, έτσι ώστε να έλθει στο φως η ειδοποιός διαφορά της από την ρωσική σοφιολογία.

Άξια προσοχής είναι περαιτέρω τα δύο παραρτήματα (Exkursus), εκ των οποίων το ένα έπεται του πρώτου κεφαλαίου, ενώ το άλλο κατακλείει την όλη πραγμάτευση. Στο πρώτο παράρτημα υπεισερχόμαστε στην «σοφιολογική» ερμηνεία της ιερής Εικόνας της Σοφίας του Νόβγκοροντ από του Σολοβιόφ και Φλωρένσκι, με στόχο την ανάδειξη της «αισθητικής» διάστασης της σκέψης των Ρώσων στοχαστών. Στο δεύτερο παράρτημα εκμεταλλευόμαστε την ρωσική αλληλογραφία του π. Γ. Φλωρόφσκι με τον όσιο Σωφρόνιο (Σάχαροφ) του Έσσεξ και εστιάζουμε την προσοχή μας σε όψεις της θεολογικής σκέψης του Φλωρόφσκι, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε στα ιστορικοπολιτισμικά συμφραζόμενά της την κριτική του αντίθεση προς την ρωσική σοφιολογική θεολογία.