Παρουσίαση της εισήγησής μου στην εκδήλωση για την ποντιακή γενοκτονία,
που πραγματοποιήθηκε στο Καμπέρειο (Ιωάννινα) την περασμένη Πέμπτη 28/5/2015
Οι γενοκτονίες των χριστιανών της Ανατολίας: Mύθοι και
πραγματικότητα.
Το βιβλίο του Φουάτ Ντουντάρ, Ο Κώδικας της σύγχρονης Τουρκίας. Η
μηχανική των εθνοτήτων της «Ένωσης και Προόδου» 1913-1918, Αθήνα 2014
Γεώργιος Δ. Παναγόπουλος
Λίγο πριν αφήσει την τελευταία
του πνοή ο γνωστός Κένταυρος Νέσσος της ελληνικής μυθολογίας, παρέδωσε στη Δηιάνειρα
ένα ερωτικό φίλτρο ανακατεμένο με αίμα για τον άνδρα της, τον Ηρακλή· με τον
τρόπο αυτό ακόμα και θνήσκων ο κένταυρος θα εκδικείτο τον ήρωα, ο οποίος θα
πέθαινε επώδυνα, όταν θα φορούσε ανυποψίαστος ένα ένδυμα εμποτισμένο με το
δηλητηριώδες φίλτρο.
Προπαγανδιστική αφίσα για τους Νεοτούρκους |
Στις αρχές του 20ου
αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία εισερχόταν στην τελευταία και πλέον δραματική
φάση της 700χρονης ιστορίας της. Αποτελούσε ήδη από δεκαετίες ένα συγκεντρωτικό
μηχανισμό βίαιης αλλά αναποτελεσματικής εξουσίας, που γερνούσε επώδυνα και επρόκειτο
να πεθάνει προσφέροντας απατηλές υποσχέσεις για ένα ειρηνικό μέλλον αλλά στην
πραγματικότητα σπέρνοντας γενοκτονικό τρόμο σε εκατομμύρια ανυποψίαστα θύματα,
που πήραν τοις μετρητοίς τις υποσχέσεις για φιλελευθεροποίηση που τόσο
υποκριτικά επιδαψίλευσαν οι τελευταίοι και τρομακτικότεροι ηγέτες της. Τον
Ιανουάριο του 1913 μια ομάδα αξιωματικών του Γ΄ Σώματος του Οθωμανικού στρατού
καταλάμβανε με πραξικόπημα την εξουσία στην Κωνσταντινούπολη, καθαιρούσε τον
Αμπντούλ Χαμίντ και εγκαθίδρυε ένα αυταρχικό καθεστώς διώξεων της αντιπολίτευσης.
Το χειρότερο όλων όμως: Έθετε αμέσως σε εφαρμογή ένα σχέδιο εθνικής εκκαθάρισης
των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της αυτοκρατορίας, θύματα του οποίου έπεσαν
κυρίως οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι της Ανατολίας.
Επρόκειτο για τους ευρύτερα
γνωστούς ως Νεοτούρκους, ή αλλιώς Ιτιχατιστές (από την πρώτη λέξη του ονόματος
της οργάνωσής τους: Ιτιχάτ βε τεραχί τσεμιγετί [Επιτροπή ενότητας και προόδου]).
Η επιτροπή είχε κάνει βέβαια νωρίτερα την εμφάνισή της στο προσκήνιο, με την
λεγόμενη επανάσταση του 1908, οπότε και υποχρέωσε τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίντ
να θέσει σε ισχύ εκ νέου το βραχύβιο οθωμανικό σύνταγμα του 1876 και
επαγγέλθηκε σε όλες τις εθνότητες της αυτοκρατορίας ίσα δικαιώματα και ισονομία.
Με τον τρόπο αυτό οι ιτιχατιστές προκάλεσαν κύματα αισιοδοξίας -απατηλής όπως
δυστυχώς αμέσως μετά αποδείχθηκε- ανάμεσα στους Χριστιανούς υπηκόους του
σουλτάνου, οι οποίοι πίστευσαν ότι ο φιλελεύθερος άνεμος ισονομίας που εγειρόταν
θα σάρωνε το καταπιεστικό οικοδόμημα του χαμιδικού δεσποτισμού.
Ράφαελ Λέμκιν |
Το βιβλίο του Φουάτ Ντουντάρ, Ο Κώδικας της σύγχρονης Τουρκίας, ασφαλώς
και δεν γεννήθηκε εν κενώ αέρος· δεν αποτελεί την πρώτη ούτε την μοναδική
μελέτη που αναδιφεί σε επίσημα τουρκικά έγγραφα ή ανεπίσημες αναφορές. Είχαν
προηγηθεί οι σημαντικές μελέτες των Κεβορκιάν, Χοβανισιάν και Νταντριάν για την
αρμενική γενοκτονία.
Είχε προηγηθεί επίσης ο Τανέρ Ακσάμ, τρομερό παιδί της
σύχρονης ιστοριογραφίας, ο οποίος σε ένα εμβριθές πόνημά του είχε τεκμηριώσει
τον εθνοτικό χαρακτήρα των κινήτρων της γενοκτονικής πολιτικής που ακολούθησαν
οι Νεότουρκοι εναντίον ειδικά των Αρμενίων. Ο ίδιος μελετητής επιβεβαίωσε ακόμα
αυτό που εδώ και δεκαετίες είχε καταστεί εκτός Τουρκίας αντικείμενο ευρύτερης
συναίνεσης, ότι δηλ. η πολιτική των εκτοπισμών και της εξολόθρευσης των
Αρμενίων εφαρμόσθηκε επί τη βάσει ενός καλά προμελετημένου σχεδίου και
στηρίχθηκε στην κατά το μάλλον ή ήττον άτεγκτη εφαρμογή της αρχής της πληθυσμιακής
ποσόστωσης ως προς τους αρμενικούς πληθυσμούς. Σύμφωνα με αυτήν, σε καμία
περιοχή της Ανατολίας το αρμενικό στοιχείο δεν έπρεπε να υπερβαίνει στο σύνολο του πληθυσμού
ένα ποσοστό που κυμαινόταν μεταξύ του 5% και του 10% κατά περίπτωση. Επρόκειτο
για μια ανακάλυψη κλειδί, που Τανέρ Ακσάμ, αποδεικνύει ότι βρίσκεται στη βάση
της αρμενικής γενοκτονίας, οι φάσεις της οποίας, ως γνωστόν, ξεκινούσαν με
μαζικές εκτοπίσεις πληθυσμών, μεταφορά τους σιδηροδρομικώς στο άκρο του
σιδηροδρομικού δικτύου, από όπου ξεκινούσαν υπό ακραία αντίξοες συνθήκες μακρές
και κοπιώδεις πορείες γυναικοπαίδων και ηληκιωμένων προς τους τόπους τελικής
εγκατάστασης, ανάμεσα στους οποίους οι κυριότεροι ήταν οι ερημικές ή
αραιοκατοικημένες περιοχές της σημερινής Β. Συρίας και του Ιράκ, όπως η τρομερή
έρημος του Ζορ.
2) Ο μύθος σχετικά με τα κίνητρα των Νεοτούρκων: Σύμφωνα με αυτόν τα
μέλη της επιτροπής Ενώσεως και Προόδου, παρέμειναν δήθεν πιστά στον υπερεθνικό
οθωμανισμό· επομένως οι εναντίον των Αρμενίων και των λοιπών εθνοτήτων διωγμοί
που εξαπέλυσαν εξυπηρετούσαν καθαρώς σκοπούς κρατικής ασφάλειας. Το μυθώδες
αυτό επινόημα εξωραϊσμού των νεοτουρκικών εθνοκαθάρσεων θα διατυπώσει, μεταξύ
άλλων, και ο Ντόναλντ Κουόρτερτ, ένας από τους μεγαλόσχημους πανεπιστημιακούς
ιστορικούς του αγγλοσαξωνικού χώρου, το έργο του οποίου, Η Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι τελευταίοι αιώνες, κυκλοφορεί από
χρόνια μεταφρασμένο στη γλώσσα μας και αντιπροσωπεύει δυστυχώς ακόμα και σήμερα
μια από τις κύριες πηγές ενημέρωσης του μέσου μορφωμένου Έλληνα για τα σχετικά
θέματα. Γράφει ο Κουόρτερ σχεδόν απολογητικά για τη σφαγή των Αρμενίων: το
οθωμανικό «κράτος σκότωνε όχι για φυλετικούς ή εθνικιστικούς λόγους, αλλά
μάλλον επειδή φοβόταν τους Αρμενίους ως ενεργούς ή δυνάμει επαναστάτες…». Ο
ίδιος ο ερευνητής θα διαβεί τον Ρουβίκωνα, όταν εμμέσως πλην σαφώς θα συγκρίνει
τις σφαγές των Αρμενίων με αυτή των Τούρκων της … Τριπολιτσάς (!) από τους
Έλληνες μετά την άλωση της πόλης το 1821 με προφανή, αν και ανομολόγητο σκοπό,
να αμβλύνει στην συνείδηση του αναγνώστη την απαξία των νεουτουρκικών
εγκλημάτων μέσω μιας απολύτως ανεπίτρεπτης, όχι μόνον ηθικά αλλά και
επιστημονικά, εξομοίωσης του κατακτητή με τους κατακτημένους, του θύτη με τα
θύματά του.
Ο Ενβέρ πασά |
Όμως τα πράγματα είναι τελείως
διαφορετικά. Ενώ ο Τανέρ Ακτσάμ είχε ήδη αποδείξει ειδικά για τους Αρμενίους
ότι τα κίνητρα της εναντίον τους πολιτικής ήταν εθνοτικά, ο Ντουντάρ έρχεται να προσαγάγει αδιάσειστα
τεκμήρια για τον εθνικιστικό χαρακτήρα της νεοτουρκικής πολιτικής και έναντι
των Ελλήνων αλλά και των λοιπών εθνικών ομάδων. Γράφει χαρακτηριστικά: «οι
μετακινήσεις αυτές» οφείλονταν στην πολιτική των εθνοτήτων και όχι σε
στρατιωτικούς σκοπούς. «Η απόδειξη αυτού είναι ότι, μετά από κάθε εκκένωση,
ακολουθεί η εγκατάσταση μουσουλμάνων… ». Για παράδειγμα «στις 20 Ιουλίου 1915,
κατόπιν μιας διαταγής εκτέλεσης μυστικής καταμέτρησης πληθυσμού, εκδίδεται η
εντολή στα νησιά της Προποντίδας να σταλούν πρόσφυγες που ανήκουν στο τουρκικό
στοιχείο». Επιπλέον, σε αντίθεση με τις
παραπλανητικές βεβαιώσεις του Κουόρτερτ, ο Ντουντάρ αποδεικνύει ότι οι Οθωμανοί κατέγραφαν ακόμα και τους
μουσουλμάνους της αυτοκρατορίας σύμφωνα με την εθνική τους καταγωγή,
γεγονός που έρχεται να επιβεβαιώσει την
άποψη ότι η ηγεσία των ιτιχατιστών ήταν αφοσιωμένη στο ιδανικό ενός ακραιφνούς
τουρκισμού. Ανάμεσα στις μουσουλμανικές εθνοτικές ομάδες που κατέγραφαν
ξεχωριστά ήταν και οι Κούρδοι, οι οποίοι είχαν χαρακτηρισθεί ως λαός που μπορεί
εύκολα να αφομοιωθεί.
Είναι λοιπόν χάρη στον Φουάτ
Ντουντάρ και την περισπούδαστη μελέτη του που εκδιπλώνεται ενώπιόν μας σε όλη
την τραγικότητά της η μοίρα των εκατοντάδων χιλιάδων προγόνων μας, του Πόντου, της
Θράκης, των μικρασιατικών παραλίων, αλλά ακόμα και περιοχών, όπως η Κιλικία ή η
Συρία, οι οποίοι έπεσαν θύμα της εθνοκαθαρτικής πολιτικής πληθυσμιακής
αναμόρφωσης της Ανατολίας που εφάρμοσαν οι Νεότουρκοι. Και όλα αυτά κατά την
περίοδο που προηγείται της εισόδου στο προσκήνιο του Ατατούρκ, του οποίου η
δράση εναντίον των Ποντίων αρχίζει την 19η Μαΐου του 1919, μετά δηλ.
την κατάρρευση της Οθωμανίας των Νεοτούρκων. Αυτό το υπογραμμίζω με έμφαση, γιατί είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε
όλοι ότι η τουρκική εθνοκαθαρτική πολιτική εναντίον των προγόνων μας
ξετυλίγεται σε ένα χρονικό διάστημα που αγγίζει τα 10 χρόνια, από το 1913-1922.
Ο Ντουντάρ καθιστά σαφές ότι η πρώτη φάση των εκτεταμένων διώξεων ξεκινά
ήδη από το 1913 με πρώτο στόχο την περιοχή της Θράκης, έπειτα των μικρασιατικών
παραλίων και εν συνεχεία του Πόντου.
Θυμίζω,
εν παρόδω, ότι σε μια πολύτομη σειρά Ιστορίας
του Νέου Ελληνισμού, που εξέδωσε πριν από μερικά χρόνια γνωστός εκδοτικός
οίκος και μοίρασε με τα φύλλα της ακόμα γνωστότερη εφημερίδα δημοσιογραφικού οργανισμού
των Αθηνών, το σχετικό με τους νεοτούρκους κεφάλαιο παρασιωπά σχεδόν πλήρως
οτιδήποτε σχετικό με τα εθνοτικά τους εγκλήματα. Οφείλουμε επομένως χάριτες στους
μεταφραστές και τους συνεκδότες, greekworks.com, Αρβανιτίδη και τον Νέο κύκλο Κωνσταντινουπολιτών που
πραγματοποίησε την ελληνική έκδοση.
Είναι από εκεί και πέρα ανάγκη να
διαδοθούν ευρύτερα τα ερευνητικά πορίσματα του Ντουντάρ. Η ελληνική επιστημονική
κοινότητα, οι άρχουσες πολιτικές ελίτ του τόπου μας, οι δημοσιογραφικοί κύκλοι,
αλλά και το ευρύτερο ελληνικό κοινό έχουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να
εμβαθύνουν στο φαινόμενο που αποκαλείται σύγχρονο τουρκικό κράτος, στο μέτρο
που με το πόνημα του Ντουντάρ έρχεται να επιβεβαιωθεί κατά τρόπο πανηγυρικό και
συνάμα επώδυνο για όλους μας η απόφανση του Τζων Ουίλιαμς, ότι σχεδόν το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού
της Ανατολίας είτε εκτοπίσθηκε είτε σφαγιάσθηκε με αποτέλεσμα να προλειανθεί το
έδαφος για την οικοδόμηση της σύγχρονης δημοκρατίας της Τουρκίας.
Δικαιούμαστε πια και οφείλουμε να κάνουμε λόγο για Ελληνική Γενοκτονία,
μέρος της οποίας αποτελεί και η γενοκτονία των Ελλήνων του Ευξείνου Πόντου.
Δεν αγνοώ ασφαλώς ότι στο υπόβαθρο του
οργανωμένου εγκλήματος των ιτιχατιστών δεν ανιχνεύεται μια καλά διαρθρωμένη
ιδεολογία, όπως αυτή με την οποία οι ναζί λίγα χρόνια αργότερα έντυσαν την
βουλιμική αρπακτικότητά τους έναντι του εβραϊκού πλούτου και δικαιολόγησαν το
φονικό μίσος τους εναντίων των Εβραίων – αυτή είναι αναμφίβολα και η
χαρακτηριστικότερη διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων. Όμως ο εθνοτικός-φυλετικός χαρακτήρας των σφαγών της Ανατολίας δεν
μπορεί πια να αμφισβητηθεί· όπως δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ο κυνισμός με
τον οποίον εκτελέσθηκαν και τον οποίον δεν αισθάνθηκαν καν την ανάγκη να
κρύψουν οι αυτουργοί του εγκλήματος: Σε μια συνομιλία του προς τον Αμερικανό
πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Χ. Μόργκενταου ο Ταλαάτ πασά θα συνοψίσει το πεντόσταγμα
της φασιστικής «λογικής» της συλλογικής ευθύνης: ο αθώος της σήμερον μπορεί να
είναι ο ένοχος της αύριον…
Η σύγχρονη Τουρκία οφείλει και
μπορεί να το πράξει: Οφείλει, γιατί είναι το διάδοχο κράτος της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας, η οποία στον επιθανάτιο ρόγχο της άνοιξε τις πύλες του άδη για
εκατομμύρια αθώες ψυχές· το μπορεί, γιατί το σύγχρονο τουρκικό κράτος, μολονότι
γέννημα και θρέμμα του κεμαλικού εθνικοσοσιαλισμού, διανύει πια σήμερα μια
παρατεταμένη φάση μετεξέλιξης, καθοδηγούμενο από άρχουσες ελίτ που επιδιώκουν να
αποστασιοποιηθούν από θεμελιακές επιλογές του κεμαλισμού, όσο κι αν αυτό δεν
συμβαίνει πάντα με τον τρόπο που θα επιθυμούσαμε εμείς. Το μπορεί εν τέλει
γιατί της το επιτρέπει η αύξουσα οικονομική και κοινωνική ευρωστία των
τελευταίων ετών, συνεπεία της οποίας αναδύεται ολοένα και δυναμικότερα στο
προσκήνιο μια μεσοαστική τάξη διαμορφωμένη μέσα από μια διασταύρωση παράδοσης
και εκσυγχρονισμού, η οποία συντελείται, τουλάχιστον εν μέρει, και με όρους αμφισβήτησης
του κατεστημένου. Η εκπληκτικά ρηξικέλευθη σύγχρονη τουρκική ιστοριογραφία,
καρπός της οποίας είναι το πόνημα του Ντουντάρ, αλλά και αυτό του Τανέρ Ακτσάμ,
πιστοποιούν του λόγου το αληθές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου