Αλιευτικώς. Όψεις πατερικής δογματικής

Το νέο μου βιβλίο από τις εκδόσεις Ηρόδοτος

Το εξώφυλλο του νέου βιβλίου μου

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ηρόδοτος το νέο μου βιβλίο με τίτλο Αλιευτικώς. Όψεις πατερικής δογματικής .

 

Αντιγράφω προς ενημέρωση των φίλων του ιστολογίου σύντομα αποσπάσματα από τον πρόλογο του βιβλίου, καθώς και την περιγραφή των περιεχομένων:

 Στο ανά χείρας βιβλίο "συλλέγονται, πέραν των γενικών, εύκολα προσβάσιμων μελετημάτων πατερικής δογματικής, κείμενα γραμμένα σε τρεις διαφορετικές γλώσσες (Αγγλικά, Γερμανικά και Ελληνικά), μερικά εκ των οποίων έχουν μια εξόχως ειδική στόχευση. Πρόκειται για δέκα προδημοσιευμένα άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά (Αμερική, Ολλανδία, Μ. Βρετανία, Γερμανία, Πολωνία, Βουλγαρία), αλλά και τρία εκτενή μελετήματα που δημοσιεύονται εδώ το πρώτον..."

"... Να το πω χωρίς περιστροφές: Η πατερική μαρτυρία της εκκλησιαστικής πίστης εκπροσωπεί την προφηταποστολική φωνή του ιερού οράματος της Εκκλησίας, που δεν είναι άλλο από τη θεωρία της δόξας του Τριαδικού Θεού «ἐν προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ» στο πλαίσιο της «κατά γενεάν καὶ γενεάν» παράδοσης και διαδοχής στην θεραπευτική αγωγή της καθάρσεως από τα πάθη, του φωτισμού της καρδιάς (η εσωτερική θεία λειτουργία του Παρακλήτου στην καρδιά μας) και του εν Χριστώ δοξασμού. Εδώ ακριβώς έγκειται το «ἁλιευτικῶς θεολογεῖν» των Πατέρων: στον εμπειρικό, χαρισματικό και ποιμαντικό-σωτηριολογικό χαρακτήρα της μαρτυρίας τους, που μπορεί (και πρέπει) να προσανατολίσει και την ακαδημαϊκή διακονία όσων εξ ημών θεραπεύουμε, χάριτι θεία, τον ευαίσθητο κλάδο της δογματικής θεολογίας..."

 ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

"Μέσα από ένα curriculum της ησυχαστικής πνευματικότητας, όπως αυτή αποτυπώνεται στις σελίδες της Φιλοκαλίας, κυρώνουμε τον «προφητικό» και «αλιευτικό» χαρακτήρα του δόγματος στα όρια της θεοπαράδοτης και πατροδίδακτης ασκητικής αγωγής της καθάρσεως και της αδιάλειπτης μνήμης του Θεού. Ακολουθούν δύο άρθρα που πραγματεύονται την περί εκπορεύσεως διδασκαλία του Αγίου Πνεύματος αφ’ ενός στον άγιο Γρηγόριο Νύσσης και αφετέρου στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. 

Εδώ αναδεικνύεται η θαυμαστή συνύφανση πιστότητας στην αγιοπνευματική παράδοση και διανοητικής εγρήγορσης που διακρίνει τους εν λόγω Πατέρες. Ακολουθεί μια ομάδα κειμένων στα οποία διερευνάται η πατερική πρόσληψη θύραθεν φιλοσοφικών εισηγήσεων (κυρίως πλατωνικών και στωικών) και η ανανοηματοδότησή τους σε θεολογικά-ποιμαντικά συμφραζόμενα. Πρόκειται για ένα μελέτημα σχετικά με τις ανθρωπολογικές απόψεις του Μ. Βασιλείου και τις φιλοσοφικές επιρροές στη σκέψη του (ιδίως όσον αφορά την αποτίμηση του ανθρώπινου σώματος), ένα περαιτέρω για την περί ἐπίνοιας θεωρία και πάλι στον επίσκοπο Καισαρείας, όπου διαυγάζεται το φιλοσοφικό υπόβαθρο της θεολογικής γνωσιολογίας του ιερού Πατρός, ένα ακόμα που αφορά την πρόσληψη και χρήση από τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης φιλοσοφικών (κυρίως όμως στωικών εννοιολογικών σχημάτων) στο πεδίο της Θεολογίας-οικονομίας, και τέλος μια μελέτη για το ρόλο των θεωνυμιών στον ίδιο Πατέρα στα όρια μιας θεολογικής γνωσιολογίας που αφομοιώνει σε βιβλικό πλαίσιο στοιχεία της ελληνιστικής επιστημολογίας. 

Ακολουθεί ένα κείμενο που πραγματεύεται την αλληλοδιαδραστική σχέση μεταξύ του κανόνα της προσευχής (lex orandi) και του κανόνα της πίστης (lex credendi) στην εκκλησιαστική ιστορία. Με βάση το παράδειγμα των Καππαδοκών τον 4^ο και αυτό του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά τον 14^ο αιώνα καταδεικνύεται ότι «φυσικός χώρος» της ομολογίας του δόγματος είναι η λειτουργική ζωή του εκκλησιαστικού σώματος. Για να παραφράσουμε τη θαυμάσια φράση του G Maloney, η ορθόδοξη λατρεία είναι το «εμπειρικό δράμα του δόγματος». Η σχέση όμως είναι αμφίδρομη, όχι μονομερής: Δεν καθορίζει μόνον η λατρεία την έκφραση της πίστεως· ενίοτε οι αναταράξεις που προκαλούν οι αιρέσεις στην εξέλιξη των μορφών διατύπωσης του δόγματος αντανακλώνται στην προσευχητική πράξη. 

Η ομάδα μελετημάτων που ακολουθεί μας μεταφέρει σε «πενιχρούς καιρούς», για να θυμηθώ τον Χαίλντερλιν. Αφορά την συμβολή του Ευγενίου Βούλγαρη στη διδασκαλία και καλλιέργεια της δογματικής κατά την τουρκοκρατία. Το πρώτο μελέτημα εξετάζει τα προβλήματα οθνείων επιδράσεων που παρουσιάζει το Θεολογικόν του Ευγενίου, ένα torso δογματικής ύλης, που ο νεαρός τότε διάκονος συνέταξε ενόσω δίδασκε στα Ιωάννινα. Το επόμενο πραγματεύεται μια πτυχή της ιστορίας πρόσληψης των ιδεών του Θεολογικού του Βούλγαρη. Η προσοχή μου εδώ εστιάζεται ειδικώς στον Αντώνιο Μοσχόπουλο, τον άγιο Αθανάσιο τον Πάριο και τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο οποίος στο γνωστό Πηδάλιόν του προβαίνει σε χρήση υλικού από το Θεολογικόν. Συναφώς, μάλιστα, προτείνω μια υπόθεση για την ιστορία παράδοσης του κειμένου του Θεολογικού. Τέλος σε ένα ακόμα μελέτημα, που επικεντρώνεται σε μια Ομιλία του Βούλγαρη για τον Απόστολο Ανδρέα, ανιχνεύω την εξέλιξη της σκέψης του μετά το Θεολογικόν για να διαπιστώσω μια ωριμότερη κατανόηση της ησυχαστικής πνευματικότητας στον Κερκυραίο λόγιο και κληρικό.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με δύο πρόσφατα δημοσιεύματα που, όπως και το πρώτο, βλέπουν εδώ για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας: Το ένα διερευνά την θεολογική αποτίμηση του ανθρώπου ως προσώπου στη σύγχρονη ορθόδοξη θεολογία (με επικέντρωση της προσοχής στους Βλ. Λόσκι, π. Ντ. Στανιλοάε, Γέροντα Σωφρόνιο του Έσσεξ και Περγάμου Ιωάννη), ενώ στο δεύτερο, επιχειρώ να φέρω σε διαλογική αντιπαράθεση τον όσιο Μάξιμο τον Ομολογητή με τον Γερμανό φιλόσοφο Σοπενάουερ με αφορμή τη διδασκαλία τους για τον ανθρώπινο πόνο".