Στο Λούμπλιν της Πολωνίας

Διεθνές Πατρολογικό Συνέδριο: Λούμπλιν Πολωνίας, 17-19 Μαΐου 2016

Από την 17η μέχρι και την 19η του μηνός Μαΐου τ.έ. διεξήχθη στην ιστορική πόλη Λούμπλιν της ανατολικής Πολωνίας, μιας χώρας με αυστηρή ρωμαιοκαθολική παράδοση, Διεθνές Συνέδριο Πατρολογικών Σπουδών με γενικό θέμα: «Η πολεμική των Πατέρων της Εκκλησίας κατά των αιρετικών». 

Στην επιστημονική συνάντηση συμμετείχαν πανεπιστημιακοί, διδάκτορες και μεταπτυχιακοί από πλήθος χωρών, κυρίως όμως από την Πολωνία, την Ιταλία, την Μ. Βρετανία, τη Δανία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ελλάδα κ.ά. Κύρια γλώσσα του συνεδρίου ήταν η Αγγλική, προβλέφθηκε όμως η δυνατότητα παράλληλης μετάφρασης στην Πολωνική από ομάδα εξειδικευμένων μεταφραστών. Με δεδομένη την κρατούσα (αλλά εσφαλμένη) στην ρωμαιοκαθολική, και εν γένει στη δυτική θεολογική επιστήμη, θέση ότι η πατερική περίοδος περατώνεται με τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό τον 8ο αιώνα, οι εισηγήσεις κάλυψαν το χρονικό φάσμα που εκκινεί από τον 2ο αιώνα (Ειρηναίος Λουγδούνου) και εξικνείται στον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. 

Βυζαντινού τύπου εικονογράφηση (1418) του ρωμαιοκαθολικού παρεκκλησίου της Αγίας Τριάδος στο κάστρο του Λούμπλιν

Εξέχουσα θέση επιφυλάχθηκε σε εισηγήσεις αφιερωμένες στην καππαδοκική θεολογία, ιδιαιτέρως δε στην πολεμική των Μ. Βασιλείου και Γρηγορίου Νύσσης κατά του νεοαρειανού Ευνομίου, ενώ δεν έλλειψαν ανακοινώσεις αφορώσες τον άγιο Ιλάριο του Πουατιέ, τον άγιο Κύριλλο Ιεροσολύμων, τον Ευάγριο Ποντικό, τον ιερό Χρυσόστομο, τον ιερό Αυγουστίνο, τον άγιο Αμβρόσιο, τον άγιο Ιερώνυμο, τον Μάξιμο τον Ομολογητή, τον άγιο Ανδρέα Κρήτης, αλλά και λιγότερο γνωστούς όπως οι Χρωμάτιος Ακουιλίας και Πρόσπερος.

Χώρος διεξαγωγής του συνεδρίου ήταν το Καθολικό Πανεπιστήμιο «Ιωάννης Παύλος ΙΙ» της πόλεως (το ίδρυμα πήρε το όνομά του προς τιμήν του πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄, ο οποίος είχε διατελέσει καθηγητής της Ηθικής σε αυτό επί 24 συναπτά έτη).

Μολονότι δεν χρειάζεται -γιατί είναι αυτονόητο- ωστόσο κρίνω σκόπιμο προς αποφυγή παρερμηνειών να διευκρινίσω ότι ΔΕΝ πρόκειται για συνέδριο οικουμενικής θεολογίας αλλά για ένα καθαρά επιστημονικού χαρακτήρα φόρουμ, αφιερωμένο στην πατερική θεολογία (τόσο των Ελλήνων όσο και των Λατίνων Πατέρων). Οίκοθεν νοείται βέβαια ότι κάθε εισηγητής θέτει το δικό του ερμηνευτικό αποτύπωμα, το οποίο αναπόφευκτα προσδιορίζεται από το δόγμα που πρεβεύει. Τούτο όμως δεν εμποδίζει τον ελεύθερο διάλογο και την εκδήλωση διαφωνιών μεταξύ των συνέδρων (είναι δε αλήθεια ότι στο εν λόγω συνέδριο παραχωρήθηκε στους συνέδρους αρκετός χρόνος, με αποτέλεσμα μετά το πέρας κάθε ομάδας εισηγήσεων με ενιαία θεματική να τεθούν ερωτήματα και να συζητηθούν δίχως αντεγκλήσεις ή συγκρούσεις).

Στο συνέδριο συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς η Δρ. Θεολογίας και πτυχιούχος Φιλολογίας Ειρήνη Αρτέμη (μια αξιόλογη νέα ερευνήτρια με πολυσχιδές έργο και διαρκή προυσία σε διεθνή πατρολογικά φόρα) και ο υποφαινόμενος, Γεώργιος Δ. Παναγόπουλος. 

H εισήγηση της Δρος Ειρ. Αρτέμη είχε ως θέμα: «The divine Personhood of the Holy Spirit in the teaching of Gregory Nazianzus».

Η δική μου είχε ως θέμα: «The theory of "epinoia" in Basil of Caesarea and Eunomios of Cysicos: Philosophical and Theological Background».

 

Προκαλεί μάλλον μελαγχολία το γεγονός ότι σε ένα διεθνές συνέδριο που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του θησαυρού της πατερικής παράδοσης της αρχαίας Εκκλησίας η ορθόδοξη συμμετοχή  υπήρξε τουλάχιστον ισχνή από ποσοτική άποψη (εκτός των προμνησθέντων Ελλήνων συμμετείχε και ο Alexandru Prelipcean, ένας πολλά υποσχόμενος Ρουμάνος υποψ. διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με επιβλέποντα Καθηγητή τον Ιωάννη Κουρεμπελέ). 

Το γεγονός ότι σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια παραχωρούμε (διά της απουσίας ή της αναιμικής εκπροσώπησής μας) περιθώριο στους ετεροδόξους επιστήμονες να προβάλλουν και να αναπαράγουν μοντέλα ερμηνευτικής πρόσβασης στα έργα των αγίων Πατέρων της Μίας Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας τα οποία αρθρώθηκαν στη Δύση κατά τη μακρά περίοδο που ακολούθησε το σχίσμα στα όρια ενός πολιτισμικού περιβάλλοντος ξένου προς τις προϋποθέσεις της αγιοπνευματικής θεολόγησης, θα πρέπει να μας προβληματίσει.

 Προσωπικά μπορώ να βεβαιώσω ότι στο εν λόγω συνέδριο (όπως κι άλλοτε στο παρελθόν) βρέθηκα αντιμέτωπος με μια συγκεκαλυμμένη προσπάθεια κατοχύρωσης του παπικού filioque στο έργο Πατέρων του 4ου αιώνα! Η παρέμβασή μου (κατ' ανάγκη  περιορισμένη χρονικώς) ανάγκασε τον Ρωμαιοκαθολικό ομιλητή (έναν κατά τα άλλα διαπρεπή επιστήμονα και προσωπικό φίλο) να αναγωρίσει ότι δεν έκανε λόγο περί filioque στους εν λόγω Πατέρες -ειδικότερα δε στον άγιο Γρηγόριο Νύσσης- με τους όρους που αυτό αναπτύχθηκε αργότερα από τον Άνσελμο Κανταβρυγίας ή άλλους Σχολαστικούς της Δύσης. Όμως παραδοχές τέτοιου είδους δεν επαρκούν· τουναντίον, μάλλον επιτείνουν τη σύγχυση στον βαθμό που υπεμφαίνουν την κακόδοξη ρωμαιοκαθολική αντίληψη περί εξέλιξης του δόγματος - και ο νοών νοείτω...

Η σύντομη αυτή παρέκβαση είχε ως στόχο να υπομνήσει την αδήριτη ανάγκη για μας τους Ορθοδόξους να εξέλθουμε από τις αυτόκλειστες ομάδες, στις οποίες ενίοτε περιχαρακωνόμαστε για να αναμασήσουμε  σολιψιστικά (και αυτοεγκωμιαστικά) τον ρόλο μας ως αυθεντικών θεματοφυλάκων της πατερικής διδασακαλίας της Εκκλησίας (καλά είναι αυτά και αναγκαία, αλλά δεν αρκούν!). 

Επιπλέον, είναι ανάγκη να μην εξαντλούμε τη «μαρτυρία» μας προς τον κόσμο συμμετέχοντας  πρωτίστως σε οικουμενικές συναντήσεις (αγαπολογικού περιτυλίγματος και δημοσιοσχετιστικού περιεχομένου) αλλά  να ανοιχθούμε ουσιαστικά στον «άλλον» με στόχο μια έντιμη αντιπαράθεση με όρους υψηλής επιστημονικής κατάρτισης, γνώσης των κειμένων της Παράδοσης, αποφασιστικής εμμονής στην «ἅπαξ παραδοθεῖσα τοῖς ἁγίοις πίστιν» και ετοιμότητα μαρτυρίας με το σύνολο των θέσεων και του βίου μας (μικρό αλλά εύγλωττο παράδειγμα: η ανάγκη τήρησης της εκκλησιαστικής νηστείας ακόμα κι όταν συνεστιαζόμαστε με ετεροδόξους συναδέλφους σε χώρες όπου η ασκητική αποχή από την τροφή είναι άγνωστη ή συνιστά εκδήλωμα πρωτόγνωρου φολκλορισμού...).      

Θα θυμίσω αυτό που έλεγε ένας μεγάλος συγγραφέας για τους δημοσιογράφους, το οποίο κάλλιστα μπορεί, mutatis mutandis, να προσαρμοστεί σε μας τους Θεολόγους: «Δημοσιογράφος είναι αυτός που γράφει αλήθειες που κάποιοι δεν θέλουν να ακουστούν· οι υπόλοιποι κάνουν δημόσιες σχέσεις». (Τ. Όργουελ)